MAKALAH
BAHASA JAWA " TRADISI NYADRAN "
TRADISI NYADRAN
A. PURWAKA
Tradisi Jawa pancen unik, nduweni ngelmu sing menehi
pepeling marang anak(putu) supaya ngerti marang leluhur. Anak dikekudhang
supaya ngerti bapa biyung sing ngukir jiwa ragane. Sabanjure digulawenthah
supaya ngerti marang mula bukane wiwit mbah, mbah buyut, canggah, wareng, lan
sapendhuwure. Ana sesebutan liyane supaya anak putu ngerti silisilahe. Sawise
ngerti, diweling supaya dipepundhi, amarga kabeh mau pepundhene.
Kanggo wong jawa kagiyatan taunan sing jenenge nyadran utawa
manganan iku ungkapan refleksi social-keagamaan. Iku kabeh dilakoni karo
salahsawijining masyarakat ing desa Sambong Kec. Purwosari Kab.Bojonegoro iku
dianakake kanggo ziarah ning makam leluhur. Manganan iki salah sijine wujud
pelestarian warisan tradisi lan budaya nenek moyang. Tradisi nyadran iku symbol
anane gegayutane karo para leluhur lan Mahakuasa. Manganan utawa nyadran iku
ritual antarane budaya lokal lan nilai-nilai islam saengga manganan isih
ditindakake kanthi cara islami.
Amarga budaya masyarakat iku wus ngraket dening masyarakat
ndadekake masyarakat jawa njunjung tinggi nilai-nilai luhur kabudayaan. Saengga
ora dadi kagete maneh yen nyadran isih ana budaya Hindhu-Budha lan animisme
sing diakulturasikne kro nilai-nilai islam.
Acara nyadran iku erat kaitane kaliyan adat lan istiadat Jawa. Apa
maneh yen masyarakat gelem ngrembakakake, adat istiadat sing ana iku bakal dadi
salah sijine wisata budaya sing adi luhung. Apa maneh tradisi kasebut nganti
saiki isih ditindakake lan nduweni nilai islami. Buktine, kayata masyarakat
desa Sambong, senajan wus akeh sing agamane islam nanging wektu nindakake
ritual nyadran utawa manganan isih nganut budaya biyen. Salah sijine yaiku
tasyakuran ning panggon-panggon sing dianggep keramat karo masyarakat.
B. ANDHARAN
Tradisi nyadran yaiku pesta rakyat sing awujud bentuk rasa syukure
masyarakat marang Gusti Allah amarga bumi iki bisa dadi sumbere urip. Acara
manganan utawa nyadran lumrahe saben desa nduweni dina, tradisi lan panggonan
sing beda-beda. Ana sing dirindakake ing sendang, kuburan lan punden. Panggonan
sing kaanggep masyarakat iku dadi cikal bakale anane desa iku. Yen ing desa
Sambong manganan iku dianakake ing pesarehan mBah Gerit, masyarakat ing kana
nduweni kapercayan yen panggonan iku dianggep keramat dadi masyarakat desa
Sambong yen nganakake manganan saka wujud rasa syukure marang Gusti Kang
Murbeng Dumadi iku ing pesarehane mBah Gerit.Sakliyane mengeti nyadran utawa
manganan sing nduweni wujud rasa syukur marang Gusti Kang Akarya Jagad yaiku
supaya ora ana gangguan roh jahat lan mahluk alus.
Lumrahe sawise nganakake manganan utawa nyadran, masyarakat uga
nganakake hiburan. Hiburane uga beda-beda. Ana sing nanggap tayuban, wayang
kulit, wayang krucil utawa wayang golek sing miturut wong jaman biyen iku
senengane Danyang desa. Yen ing desa Sambong lumrahe masyarakat ing kana
nganakake wayang ing panggonan sing digawe acara manganan utawa ing omahe
Kepala desa.
Kagiyatan manganan iki dipengeti karo masyarakat ing desa Sambong
Kec. Purwosari Kab.Bojonegoro kanthi turun temurun. Tradisi nyadran utawa
manganan iki wus ana awit jaman biyen, tepate ing jaman kerajaan. Masyarakat
Bojonogoro isih nduweni kapercayaan ngenani cariyos kuna saengga nyadran isih
dipengeti senajan wus katerak owahing jaman.
Tradisi nyadran tumrap wong jawa dianggep wigati banget.
Umume ditindakake ing sasi Ruwah (saka tembung arab arwah). Tradisi nyadran ora bisa pisah karo kembang utawa sekar. Mula ana istilah nyekar para leluhur nganggo uba rampe kembang (mawar, kenanga, mlati, telasih lan liya-liyané). ana ing bebrayan, kembang dadi pratandha (lambang, simból) sesambungan utawa talirasa tresna, asíh, dúhkita, sungkawa lan liya-liyane. Tradisi nyadran pranyata wís lumaku wiwít jaman Majapahít nganti saiki.
Pakurmatan kanggo leluhur isíh lestari tekan saiki lan dipepetri deníng masyarakat, khususe ing tlatah padésan. Nyekar ing sasi Ruwah nduweni surasa utawa wulangan marang anak putu supaya padha tresna lan eling marang leluhur. Ing sasi ruwah iki akeh pepundhen kang disowani lan diresiki. Nyadran tumrap wong Jawa dianggep wigati, amarga ana bab kang sambung karo tradisi spiritual. Istilah tradisi, mula bukane saka tembung latin tradere utawa tradition tegese ” maringake saka ndhuwur”. Sing diparingake babagan kang nduweni nilai kang adi(luhur, luhung).
Umume ditindakake ing sasi Ruwah (saka tembung arab arwah). Tradisi nyadran ora bisa pisah karo kembang utawa sekar. Mula ana istilah nyekar para leluhur nganggo uba rampe kembang (mawar, kenanga, mlati, telasih lan liya-liyané). ana ing bebrayan, kembang dadi pratandha (lambang, simból) sesambungan utawa talirasa tresna, asíh, dúhkita, sungkawa lan liya-liyane. Tradisi nyadran pranyata wís lumaku wiwít jaman Majapahít nganti saiki.
Pakurmatan kanggo leluhur isíh lestari tekan saiki lan dipepetri deníng masyarakat, khususe ing tlatah padésan. Nyekar ing sasi Ruwah nduweni surasa utawa wulangan marang anak putu supaya padha tresna lan eling marang leluhur. Ing sasi ruwah iki akeh pepundhen kang disowani lan diresiki. Nyadran tumrap wong Jawa dianggep wigati, amarga ana bab kang sambung karo tradisi spiritual. Istilah tradisi, mula bukane saka tembung latin tradere utawa tradition tegese ” maringake saka ndhuwur”. Sing diparingake babagan kang nduweni nilai kang adi(luhur, luhung).
Uba Rampe Nyadran
Ing sajrone nganakake manganan ana syarat uba rampe sesaji sing
kudu ana. Uba rampe iku yaiku apem, ketan lan kolak. Telung sesajen iku
dimaknai kanthi cara islami. Apem iku saka tembung Afuan ing tegese ampunan.
Ketan iku saka tembung khoto’an sing nduweni teges putih lan suci, yen kolak
saka tembung kholaqo sing tegese ang Pencipta. Saka telung sesajen iku dimaknai
kanggo symbol eling marang Gusti. Nanging yen masyarakat jawa negesi yen kolak
iku tegese ojo ditolak artine apa sing dadi panjaluke
moga-moga ora sampek ditolak. Ketan tegese raketa yaiku supaya doa kawulo
manunggal dening Gusti. Telung sesajen pokok iku uga ditambahi karo tumpeng lan
sego kaliyan lauk kayata iwak pitik.
Apem, ketan lan kolak iku saliyane dadi uba rampe sing wajib uga
digunakake munjung (ater-ater) kanggo dulur-dulure sing luwih tuwa lan tangga
teparuhe. Saka iku nuduhake yen iku kabe dilakoni masyarakat wujud rasa
solidaritas lan sosial marang wong liya.
Tata Cara Upacara
Nyadran
Ing nyadran, sadurunge acara inti lumrahe ing desa Sambong
masyarakat sing ana ngresiki panggonan sing digawe nganakake acara nyadran.
Sawise ngresiki, masyarakat kampong nggelar kenduri ing panggonan Mbah Gerit
utawa panggon kosong sing ana sakiwa tengene panggon upacara nyadran. Saben
kulawarga lumrahe nggawa macem-macem panganan, banjur lungguh bareng-bareng ing
pesarehan kanthi sila. Banjur kepala desa mbukak acara sing isine iku nduweni
maksud ngucapne rasa syukur lan matur suwun marang wargane sing wus gelem
nggawa jajan lan tumpeng (ambengan) uga wus gelem nyempatne melu upacara
nyadran.
Saka tata cara iku, cetha yen nyadran iku ora amung ziarah ing
pesarehane leluhur nanging uga nduweni nilai-nilai social budaya kayata gotong
royong, guyub. Saengga nyadran iku bisa ningkatne ngrembakane kabudayaan Jawa
lan tradisi sing wus ngrembaka dadi luwih ngrembaka utawa tetep lestari. Kanthi
cara sosio-kultural, upacara nyadran iku ora bisa kaanggep ngresiki pesarehan
leluhur, slametan (kenduri), nggawe apem, kolak, lan ketan sing dadi sesaji.
Nyadran utawa manganan iku ndadekake silaturahmi kulawarga tetep utuh lan dadi
transformasi sosial, budaya, dan keagamaan. Saka ndhuwur iku cetha yen ana
hubungan kekerabatan, kebersamaan, kasih sayang antarane
warga. Sawise iku mBah Moden sing wus dipilih dadi rois mimpin donga sing
isine nyuwun sepura lan ngapura marang leluhur lan marang Tuhan Yang Mahakuasa.
Dongane nggunakake tata cara agama islam lan warga sing ana padha ngamini.
Sawise donga iku rampung, kabeh warga Sambong sing ana ing
panggonan upacara manganan iku mbagi-mbagi tumpeng sing wus digawa. Saliyane
iku, para warga uga padha barter jajan sing digawa, padha omong-omongan utawa
guyon-guyonan. Banjur sing ora bisa melu utawa warga sing ora mamu ing desa
Sambong diwenehi tumpeng (berkat) lan jajan kanthi cara diwenehne ning omahe.
C. PANUTUP
Nyadran utawa manganan yaiku ungkapan kesalehan social masyarakat
sing nduweni rasa gotong royong lan solidaritas sing dadi tujuwan utamane
tradisi iki. Saliyane iku, nyadran uga bisa ningkatne hubungan marang Gusti lan
masyarakat social saengga bakal ningkatne rembakane kabudayaan lan tradisi sing
wus ngrembaka dadi luwih ngrembaka maneh. Manganan iki uga dadi salahsijine
dalan kanggo njaga silaturahmi antarane masyarakat. Yen manganan iki
dtiingkatne maneh rasa sosiale masyarakat Indonesia iki bisa bener-bener dadi
rukun, ayom-ayem lan tentrem.
Intine rembug, sakabehing titah kudu tansah mbekteni marang
leluhur, senajan wis mapan ing alam kelanggengan. Salah sawijining amalan kang
ora pedhot ganjarane yaiku dongane anak putu kang sholeh lan sholehah marang
bapa ibu lan para leluhur. Dadi ora teges anak putu nyembah marang arwahe para
leluhur, ananging ndongakake supaya arwahe para leleuhur kapapanake ing papan
kang mulya ing sandhinge Gusti. Bektine anak kudu mikul lan mendhem jero karo
wong tuwa.
Pungkasane, nyadran iku ngluhurake leluhur kang tundhone supaya
eling lan manembah marang Kang Maha Luhur
Lampiran
Tidak ada komentar:
Posting Komentar